Η Ελληνική Γλώσσα: Όχημα επικοινωνίας ανά τους αιώνες
Η Ελληνική γλώσσα και το σήμερα
Δεν είναι μόνο η μακραίωνη παράδοση που την χαρακτηρίζει, δεν είναι μόνο η αντοχή της στον χρόνο, η ολοκληρωμένη συντακτική και γραμματική της δομή, δεν είναι μόνο όλα όσα κουβαλά μέσα της και που σε καμία άλλη γλώσσα δεν δύνανται να εντοπισθούν ∙ είναι η μοναδικότητα που χαρακτηρίζει την ελληνική γλώσσα.
Η ελληνική γλώσσα παρά τις κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές ανακατατάξεις στο πέρασμα των αιώνων, κατάφερε να διατηρήσει ακέραιη την υπόστασή της και ως ζωντανός οργανισμός, ως ζώσα ύπαρξη, εξελίχθηκε και μεταπλάσθηκε και πλέον εξυπηρετεί την επικοινωνία εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο.
Για πολλούς, η ακρίβειά της, η μουσικότητά της, η ετυμολογική της δομή και ο πλούτος της την καθιστούν τέλεια. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ιδιαίτερη γλώσσα, που δεν γνωρίζει όρια, υπερβαίνει ιστορικά και συνοριακά πλαίσια, είναι απέραντη και αποτυπώνει ανάγλυφα ό,τι μπορεί να εκφράσει και ο πιο πολύπλοκος νους.
Ανά τους αιώνες μετάγγισε με πληθώρα όρων και εννοιών τους οργανισμούς έτερων ευρωπαϊκών γλωσσών και ήταν αυτή που ενεργοποίησε την παγκόσμια σκέψη.
Σπουδαίοι διανοητές έχουν εκφραστεί διθυραμβικά για το μεγαλείο της, για το κορυφαίο αυτό πολιτισμικό στοιχείο, αλλά ο νεοέλληνας, μία νέα κοινωνική «ράτσα» της τελευταίας 30ετίας, την χρησιμοποιεί, όπως κρίνει ο ίδιος, θεωρώντας την κτήμα του ∙ την βασανίζει, τη θυμάται όποτε νιώσει ανασφαλής, την κακομεταχειρίζεται, γιατί κρίνει ότι μπορεί να το κάνει, επειδή του ανήκει.
Θα βρει τρόπο να ξεγλιστρήσει και να θυμηθεί τον Πλάτωνα, κι ας μην γνωρίζει καν τα βασικά υφολογικά στοιχεία της γλώσσας του, αρκεί να εξυπηρετηθεί ο σκοπός. Ένας απόγονος που δεν τιμά τους απογόνους του. Αλλά και σε πολλούς τομείς, όπως στη διαφήμιση, στην πολιτική, στα Μ.Μ.Ε., στον πολιτικό λόγο, στο διαδίκτυο, η ελληνική γλώσσα άλλοτε τεμαχίζεται, άλλοτε γίνεται πρόχειρη, «καφενειακή».
Η ελληνική γλώσσα, όμως, αντέχει και θα αντέχει όσους νεολογισμούς την εξελίσσουν και εξυπηρετούν τους ομιλούντες, αλλά δεν μπορεί να είναι ανεκτική σε έναν άκρατο τεμαχισμό. Σαφώς και δεν κινδυνεύει, αφού είναι μια γλώσσα που ομιλείται διαρκώς ανά τους αιώνες από εκατομμύρια ανθρώπους.
Γιατί είναι σημαντική η ελληνική γλώσσα
Είναι αξιοθαύμαστο πώς έγινε η μετάβαση από τον άναρθρο λόγο στον έναρθρο και από τον έναρθρο λόγο στη γραφή. Η γραφή είναι η μετουσίωση του λόγου, η ικανότητα του έλλογου ανθρώπου να καταθέσει σκέψεις, ιδέες, συναισθήματα μέσω προτάσεων κι όχι απλά συμβόλων. Μία συνειδητή επιλογή που άνοιξε το δρόμο στις επόμενες γενιές, ώστε να αφήσουν το στίγμα τους ανεξίτηλο στον κόσμο για αιώνες.
Η σχέση Σημαίνοντος – Σημαινόμενου
Έχει αναρωτηθεί άραγε κάποιος εμάς για ποιο λόγο είναι σημαντική η ελληνική γλώσσα; Η μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας φαίνεται στην αιτιατή κι όχι τυχαία σχέση σημαίνοντος – σημαινόμενου. Το σημαίνον είναι ο ήχος, η οπτική απεικόνιση ενός όρου ενώ το σημαινόμενο είναι η ερμηνεία/σημασία του όρου.
Στην ελληνική γλώσσα μπορούμε να αποδώσουμε με ακρίβεια και ευκρίνεια ό,τι έχει «χτίσει» ο στοχασμός μας. Για παράδειγμα, οι λέξεις «φιλοξενία» και «φιλότιμο» είναι μοναδικές και έχουν στέρεα ετυμολογική δομή.
Έτσι, για τη λέξη «φιλοξενία» οι Άγγλοι, επί παραδείγματι, που έχουν πει ότι «οι Έλληνες έχουν μια λέξη για οτιδήποτε», χρησιμοποιούν τη λέξη «hospitality» με την οποία εννοούν κυρίως την παροχή πολυτελών υπηρεσιών και ανέσεων, ενώ η ελληνική γλώσσα αποδίδει με ακρίβεια την σημασία του όρου, ως αγάπη προς τον ξένο (φιλοξενία < φιλέω-ῶ + ξένος). Επιπλέον, η λέξη «άνθρωπος» ετυμολογείται ως < ἀνήρ + ὢψ (βλ. όψη/πρόσωπο), δηλαδή άνθρωπος/ον με ανδρική όψη.
Άνδρας στην αρχαία Ελλάδα ήταν ένας όρος με τον οποίο εννοείται ο άνθρωπος γενικά. Οι Άγγλοι χρησιμοποιούν τη λέξη «man» για να εννοήσουν τον άνδρα, τον άνθρωπο ή, και στα πλαίσια μιας αργκό μεταξύ φίλων, τον φίλο.
Η παιδευτική αξία
Γνωστή και η παιδευτική αξία της ελληνικής γλώσσας κυρίως μέσω των αρχαίων φιλοσοφικών κειμένων και δη των ομηρικών επών, που διδάσκονται σε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια ανά τον κόσμο.
Από τον Θαλή ως τον Αριστοτέλη και από τον Επίκουρο ως τον Πλωτίνο τέθηκαν τα ισχυρά θεμέλια για την σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, η οποία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ελλάδα. Ποιος μπορεί να λησμονήσει τα – σπουδαίου ύφους και αξίας – έπη του Ομήρου, που θεωρούνται κορυφαία έργα του ανθρώπινου στοχασμού και ψυχισμού!
Ο «κίνδυνος» που (δεν) διατρέχει η ελληνική γλώσσα
Η ελληνική γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, εξελίσσεται, μεταπλάθεται και προσαρμόζεται σε ιστορικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και επικοινωνιακές συνθήκες, σέβεται την διαφορετικότητα του κάθε τόπου και εποχής και έχει καταφέρει να διατηρήσει ακέραια τα χαρακτηριστικά της.
Λίγα greeklish (χωρίς να σημαίνει ότι τα αποδεχόμαστε κιόλας), κάποιοι νεολογισμοί, νέοι όροι και εκφράσεις, αρκτικόλεξα, η περίφημη «γλώσσα των νέων» είναι στοιχεία που σε μια γλώσσα που ομιλείται από εκατομμύρια ανθρώπους δεν είναι ικανά να τη βλάψουν ούτε να την αλλοιώσουν ούτε φυσικά και να την οδηγήσουν σε αφανισμό.
Αν την «κατ’ οίκον παράδοση» την προφέρουμε με τον όρο «delivery» καμία σημασία δεν έχει, αφού ήδη επικοινωνήσαμε.
Απλά, η επιμονή στη φράση «κατ’ οίκον παράδοση» πολλές φορές ενισχύει ξεπερασμένους – και εκκεντρικού τύπου – «Μπαμπινιωτισμούς», που υιοθετούνται από διάφορους, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ελληνική γλώσσα διατρέχει κίνδυνο αλλοίωσης ή τάσσονται εναντίον ενός αόρατου κινδύνου, και προφανώς, πρόκειται για αβάσιμες απόψεις.
Η ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται από «διαπολιτισμική γλωσσοπλαστία ».
Η ελληνική κινδυνεύει από κάτι άλλο, αν κινδυνεύει: Από τη στάση κάποιων εκπαιδευτικών που θεωρούν πρόοδο το «διαζύγιο» της αρχαίας ελληνικής από τη νέα, ξεχνώντας ή παραβλέποντας ότι η ελληνική έχει συνέχεια, είναι ενιαία αλλά εξελιγμένη γλώσσα.
Το «διαζύγιο» αυτό είναι τουλάχιστον ανώφελο και επιζήμιο. Σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο η ελληνική τιμάται και οι κλασικές σπουδές ενισχύονται, και σίγουρα κάτι κάνουν καλά αλλά με τον σωστό τρόπο.
Αυτό πρέπει να αναζητήσουμε. Γιατί δεν το κάνουμε;
Γιατί οι Έλληνες είναι τόσο ξενομανείς, που ζήλευαν ανέκαθεν το οτιδήποτε, αλλά άφησαν στην άκρη την αγάπη των ξένων για τον πολιτισμό μας και τα αποτελεσματικά εκπαιδευτικά τους συστήματα.
Ελληνική Γλώσσα: Γλωσσικά Αποφθέγματα – Απόψεις – Συμπεράσματα
«Η ελληνική γλώσσα έχει συνέχεια και σε μαθαίνει να είσαι αδέσποτος και να έχεις μία δόξα, δηλαδή μια γνώμη. Στην γλώσσα αυτή δεν υπάρχει ορθοδοξία.
Έτσι, ακόμα και αν το εκπαιδευτικό σύστημα θέλει ανθρώπους νομοταγείς – σε ένα καλούπι – το πνεύμα των αρχαίων κειμένων και η γλώσσα σε μαθαίνουν να είσαι αφεντικό», υποστήριξε ο Ολλανδός καθηγητής του πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, Ντε Γκρουτ, ο οποίος διδάσκει ομηρικά έπη.
Η Γαλλίδα φιλόσοφος, Σιμόν Βέιλ, το προέκτεινε λέγοντας πως «ένα μυαλό εγκλωβισμένο μέσα στη γλώσσα είναι φυλακισμένο». Αλήθεια, πόσα κείμενα αρχαίων φιλοσόφων έχουν αποδοθεί στη νέα ελληνική και πόσα στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα;
Είναι τρομακτικά δυσανάλογα τα ποσοστά υπέρ της ιταλικής και της γερμανικής και αντίστοιχα εναντίον της νέας ελληνικής, όπως μαρτυρούν αδιαμφισβήτητες μελέτες.
Κι όμως! Ο Γάλλος ιστορικός και φιλέλληνας, Κλωντ Φωριέλ, το έχει πει με περισσή ακρίβεια:
«Η ελληνική γλώσσα έχει ομοιογένεια σαν τη Γερμανική, είναι όμως πιο πλούσια από αυτήν. Έχει τη σαφήνεια της Γαλλικής, έχει όμως μεγαλύτερη ακριβολογία. Είναι πιο ευλύγιστη από την Ιταλική και πολύ πιο αρμονική από την Ισπανική. Έχει δηλαδή ό,τι χρειάζεται για να θεωρηθεί η ωραιότερη γλώσσα της Ευρώπης». Μόνο να μας προβληματίσουν μπορούν και να ενεργοποιήσουν τη σκέψη μας τα ανωτέρω αποφθέγματα.
Εμείς όμως, γιατί στοιβάζουμε όλη την ομορφιά των κειμένων αυτών και κατά προέκταση την ελληνικής γλώσσα σε πολλές διδακτικές ενότητες κακογραμμένων διδακτικών βιβλίων με αποτέλεσμα η γλώσσα να «πνίγεται»;
Η απάντηση είναι απλή και ξεκάθαρη: Ακέραιη την ευθύνη φέρουν τόσο η Ακαδημία Αθηνών, εδώ και πολλά χρόνια, όπως και όλοι (μηδενός εξαιρουμένου) οι υπουργοί Παιδείας.
Στο μόνο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι κάποια στιγμή η ευχή για ένα καλύτερο σύστημα να γίνει, έστω κι εν μέρει, πραγματικότητα.
Χάρης Αβραμίδης, Φιλόλογος-Συγγραφέας.
